True Focus is geschreven voor Het Nestboek, een publicatie naar aanleiding van het vier-jarig bestaan van Nest (https://shop.nestruimte.nl/nl/shop/het-nestboekthe-nestbook/)

 

To see a world in a grain of sand,
And a heaven in a wild flower,
Hold infinity in the palm of your hand,
And eternity in an hour.

William Blake, ‘Auguries of Innocence’

 

Bij iedere visuele ervaring worden er heel veel gebieden in je hersenen geactiveerd. Als je iets voor het eerst ziet worden er nieuwe verbindingen tussen de cellen in je hersenen aangelegd. Je hersenen maken de nieuwe ervaring begrijpbaar door hem te verbinden aan bestaande celverbindingen. Zo ontstaat een nieuwe cluster van celverbindingen, een nieuw begrip. Als je nooit meer een vergelijkbare ervaring hebt, zullen die nieuwe verbindingen snel worden ontbonden. Maar als je een tweede keer dezelfde ervaring hebt, worden de verbindingen versterkt en nog verder uitgebreid. Dit laatste betekent letterlijk dat je bij een herhaling van dezelfde ervaring meer ziet, omdat waarneming niet in het oog gebeurt maar in de hersenen. De derde keer ontdek je nog meer (doordat de verbindingen in je hersenen nog verder uitgebreid worden) en op den duur worden er steeds meer verbindingen aangelegd tussen uiteenlopende clusters, met als gevolg, dat je visuele ervaring steeds rijker wordt.

Voor onze hersenen maakt het niet zo veel uit of wij een bepaalde ervaring als ‘echt’ categoriseren of niet. Of we over een boom dromen, een schilderij van een boom bestuderen, een wetenschappelijk boek over bomen lezen of er pal voor staan in een bos, voor de hersenen zijn het allemaal gewoon verschillende aspecten van hetzelfde begrip ‘boom’, dezelfde cluster. De verbindingen worden steeds uitgebreider en er worden zo nieuwe aspecten aan de waarneembare boom (de ‘echte’ boom) toegevoegd. Alle voorafgaande ervaringen die met een boom te maken hebben gehad, zullen de volgende ‘boom-ervaring’ beïnvloeden. De structuur van de schors, de kleuren van de stam, maar ook de kennis van de werking van fotosynthese en de betekenis van de boom in verhalen en mythologieën, alles wat er met ‘boom’ te maken heeft voedt de ervaring.

Daardoor wordt de waarneembare wereld rijker. Niet in een metaforische of puur filosofische zin, maar letterlijk. Als je een boom nooit als iets anders dan ‘groen’ hebt ervaren, dan is dat precies wat je ziet als je er een tegenkomt: een niet nader gedefinieerde groene structuur. Als je hersenen niet door nood of verleiding gedwongen wordt om deze ongedefinieerde structuur opmerkzaamheid te geven en verder te gaan onderzoeken, blijft die ongedefinieerd. Als je nooit meer een ‘boom-ervaring’ hebt, zullen de celverbindingen ontbonden worden met als gevolg dat de boom volledig verdwijnt uit je wereld.
Opmerkzaamheid(eng: attention) is de basis van waarneming. Hoe vaker en hoe intenser  je ergens opmerkzaamheid aan besteed, hoe sneller en uitgebreider de verbindingen worden aangelegd, en hoe intenser de ervaring ervan. Opmerkzaamheid begint met nieuwsgierigheid. Nieuwsgierigheid heeft een neurologische basis. Het zijn je hersenen die iets willen begrijpen, nieuwe verbindingen maken. Zonder nieuwsgierigheid als neurologisch drang om bestaande hersenstructuren verder uit te breiden, stagneert en krimpt de wereld. We moeten dus de nieuwsgierigheid stimuleren en voeden, om zo steeds onze wereld in stand te houden.

Kijken, zien, waarnemen, ervaren, beleven, denken, reflecteren zijn niet los te zien van de werking van onze hersenen. In oneindige feedback-processen tussen de waarnemer en het waargenomen ontstaat een ‘neurologische loop’ dat wij werkelijkheid noemen. De taak van de kunst is die werkelijkheid steeds te vernieuwen en uit te breiden door onze opmerkzaamheid steeds opnieuw te intensiveren. Kunst is de manifestatie van de neurologische nieuwsgierigheid, een poging de nieuwsgierigheid bewust te maken, vorm te geven en te delen. Het is een eeuwig zoektocht naar hetgeen dat zich net buiten het bereik van je zicht of bewustzijn bevindt – je voelt dat er iets is, iets potentieels, maar kan er net geen woorden of vorm aan geven. Het kan beangstigend zijn of juist onverklaarbaar schoon. Het is net een puzzel, een gedicht of een raadsel die, eenmaal opgelost, toegang verschaft tot een rijkere werkelijkheid. Je moet er wel opmerkzaamheid aan besteden en daarom is een van de voornaamste elementen van een kunstwerk dat het de kijker verleidt.
Er zijn kunstwerken waarin je je hele leven zou kunnen verdiepen en steeds iets nieuws ontdekken. Er zijn kunstwerken die je naar een tijdje op uitgekeken bent, maar die je naar andere kunstwerken hebben gestuurd en zodoende je opmerkzaamheid hebben weten te behouden. En er zijn kunstwerken die je op geen enkele manier weten te verleiden (maar 5 jaar, en een heleboel andere kunstervaringen later ineens vreselijk interessant blijken te zijn!). Een kunstwerk moet een gelaagdheid bevatten, dat de verdieping mogelijk maakt en stimuleert – er moeten genoeg potentiële uitbreidingspunten zijn voor de al aangemaakte verbindingen in de hersenen zodat de nieuwsgierigheid wordt aangewakkerd. Het ondefinieerbare (‘je ne sais quoi’) van een kunstwerk is geen holle frase of losse omschrijving, maar juist de prikkel die ervoor zorgt dat je nog een keer kijkt – het zijn de verbindingen in je hersenen die verder willen uitbreiden.

Een tentoonstelling moet ook de toeschouwer verleiden om te kijken naar bepaalde kunstwerken, maar ook naar eventuele verbanden tussen uiteenlopende kunstwerken. De nieuwsgierigheid van de toeschouwer moet aangewakkerd worden door de samenstelling van kunstwerken. Vaak lukt dat niet omdat er geen ruimte wordt gegeven aan het onvoorspelbare, het oncontroleerbare. Dan wordt een tentoonstelling academisch, of saai.

Nest slaagt er juist in om uitgangspunt te nemen in de kunstenaar en diens nieuwsgierigheid. Er wordt niet alleen ruimte, maar ook denkruimte gegeven aan de kunstenaar. De nieuwsgierigheid van de kunstenaar staat voorop bij het samenstellen van een tentoonstelling. Het mag speels zijn, stout en tegendraads. Het onverwachte is ingebouwd in de verschillende tentoonstellingsmodellen van Nest, en zorgt voor vernieuwende en frisse tentoonstellingen die toegankelijk zijn voor iedereen.

Nest staat zichzelf toe verrast en verleidt te worden door de kunst die zij presenteert en de kunstenaars waarmee zij werkt. Een tentoonstelling moet een uitdaging zijn, maar altijd een ingang bieden. Dan pas wordt je nieuwsgierigheid gewekt en kun je verder op onderzoek gaan. Dan groeien de verbindingen in je hersenen en daarmee je werkelijkheid.

 

 

 

Rune Peitersen